Naar aanleiding van Wereld Autisme Dag 2023 verscheen in de media een artikel met getuigenissen van mensen met autisme. Ook Gert Keunen, muzikant/ producer, bierbrouwer en docent muziekgeschiedenis/ muziekproductie, vertelde destijds zijn verhaal. We contacteerden hem en tijdens een interview gaf hij ons zijn visie op en deelde hij zijn ervaring met autisme en kunst.
Is er een link tussen autisme en kunst?
Na mijn interview in de media heb ik veel reacties gekregen van kunstenaars, muzikanten, acteurs en actrices. Ze mailden me dat ze veel van hetgeen ik beschreef bij zichzelf herkenden. Het lijkt mij dat er dus wel een link is tussen autisme en kunst.
Ik heb hoogfunctionerend autisme of Asperger, maar je mag die termen niet meer gebruiken. Ik ben het daar niet mee eens omdat ik vind dat die termen de nagel op de kop slaan. Ze geven heel goed weer wat autisme voor mij eigenlijk is. Je kan ergens op het spectrum zitten en elke autismespectrumstoornis is anders, maar dat maakt de ASS-term ook moeilijk, net omdat die term zo veelzijdig is.
Wat maakt dat de term hoog functionerend autisme of Asperger jou beter omschrijft?
Ik kan alleen over mezelf spreken, ook dat is een kenmerk. Ik kan niet generaliseren en kan moeilijk spreken over mensen die anders zijn dan ik. Maar waarom vind ik dat een goed label? Als je over Asperger of hoogfunctionerend autisme leest, dan lees je dat het een vorm van autisme is die niet opvalt voor de buitenwereld en ook niet voor jezelf. Maar tegelijkertijd bepaalt het ook alles wat je doet, zonder dat dat daardoor een belemmering zou moeten zijn. Men wil terecht niet discrimineren en daarom ook niet spreken over laag of hoog, maar met een algemeen label als ASS zeg je ook weinig, vind ik.
Ik sta in het hoger onderwijs. Ik word betaald om met mijn obsessie bezig te zijn. Je zoekt een omgeving, en dat kan bijvoorbeeld in de artistieke wereld of in de wetenschappelijke wereld zijn, waar je kan excelleren en je ding kunt doen. Een omgeving waar je niet met de vinger wordt gewezen omdat je constant met je passie bezig bent en daarin wil excelleren. Het is niet toevallig dat er heel veel autisten in de kunstwereld zitten.
Het is voor mij vooral een positief verhaal, maar het heeft zeker ook negatieve kanten. Als ik ergens mijn zinnen op zet, kan ik bergen verzetten. Veel meer dan iemand anders waarschijnlijk. Dat is een enorm voordeel. Als je het optelt: obsessief met iets bezig zijn, heel gedreven met iets bezig zijn, in je eigen wereld verzinken, met fantasie bezig zijn, dat is wat kunstenaars doen. En dat is ook wat ik eigenlijk alleen maar wil doen: in mijn studio zitten en daar bezig zijn.
Ik componeer en doe het hele proces, het is alsof je je verliest in een eigen wereld die je zelf kunt maken. Ook al is het hard werken, je hebt er zoveel voldoening van.
Waarom heb je uiteindelijk beslist om een diagnose te laten stellen?
Ik heb geen diagnose laten vaststellen omdat dat niet nodig was. De coronaperiode was de tijd van mijn leven, de lockdown vond ik zalig. Het was fantastisch dat alle verplichtingen wegvielen. Tijdens die lockdown ben ik aan een nieuwe plaat beginnen te werken. Niet meer met mijn vorige band Briskey; dit keer deed ik alles zelf: componeren, alle instrumenten inspelen, mixen én masteren, alles van a tot z (de volledige controle willen hebben, ook dat is een kenmerk van autisme). Na de lockdown heb ik heel veel afgezien toen de dagelijkse verplichtingen terugkwamen. Ik ben dan met een nieuwe liveband begonnen en daarnaast gaf ik aan vijf hogescholen les … en toen ben ik gewoon gecrasht. Na het laatste concert kon ik niet slapen en lag ik de hele nacht te wenen. Ik wist dat er is iets aan de hand was, maar dacht dat ik gewoon oververmoeid was of misschien een burn-out had. Dat was wat de vertrouwenspersoon van de Hogeschool Gent meteen zei: ‘dat lijkt op een burn-out, het is best dat je een tijd afwezig blijft tot het licht weer op groen staat’. Na dat gesprek had ik gewetenswroeging. Ik vond het oneerlijk dat ik thuis zat en mijn loon toch werd doorbetaald. Het klopte niet, ik had gewoon vakantie want ik zat de hele tijd in mijn studio en ik vond dat plezant. Ik voelde mij zo schuldig en om mijn geweten te sussen ben ik naar een psycholoog gegaan, voor de eerste keer in mijn leven. Tijdens de tweede sessie zei de psycholoog dat ze een vermoeden had, ze dacht aan hoogfunctionerend autisme. Ik had nog nooit van die term gehoord. Ik kocht boeken, zocht op en maakte notities. De week nadien ging ik terug naar de psycholoog met een waslijst van analyses. Bleek dat net dat weer een typisch kenmerk van autisme is. Ik ben dan naar een autismespecialist gegaan die ook diagnoses stelt. Die zei dat het duidelijk was, en dat je adhd hebt is ook duidelijk, voegde ze eraan toe. Ze zei ook dat ik zelf moest weten of ik behoefte had aan een diagnose. Als je het graag zwart op wit op papier hebt, dan kan dat. Maar ik had geen zin om te betalen voor iets waarvan de specialisten vonden dat het duidelijk was. Vandaar dat ik ook over ’vaststelling’ spreek en niet over diagnose.
Als ik over autisme las, was er teveel herkenning om het te negeren. En dat is zwaar binnen gekomen. Daardoor ben ik nog veel langer thuisgebleven dan ik aanvankelijk had gedacht. Na een maand was ik uitgerust en wou ik terug gaan werken. Maar dat ging niet, ik was depressief en liet me gaan. Het is twee jaar geleden dat de vaststelling werd gedaan, ik was toen 52. Sinds ongeveer een jaar zie ik alles weer positief, kan ik weer lachen, en ben ik volop met nieuwe projecten bezig: nieuwe plaat, een nieuwe carrière als mastering engineer.
Komt het omdat je veel informatie opzocht en je dingen beter begreep dat je nu positiever bent?
Het is vooral door het stilaan aanvaarden, door het besef dat autisme ook voordelen heeft en helemaal niet erg is. Mijn hoofdberoep is docent, maar ik heb geen ambitie om mensen op te voeden. Nee, ik wil mijn passie kunnen delen. Nu blijkt dat als ik mijn passie deel dat dat ook aanslaat, dat mensen er iets aan hebben en het fijn vinden om van mij les te krijgen. Als ik over mijn passie kan vertellen en ik word daar ook nog eens voor betaald, dan is dat echt wel een droomjob. Met kunst maken is dat net hetzelfde, je bent aan het creëren, je zit in een droomwereld die je zelf inricht. Je kunt heel ver en heel diep gaan, door de gedrevenheid, het perfectionisme en de focus. Je wordt volledig gestuurd door intrinsieke motivatie die ervoor zorgt dat je bergen kan verzetten.
Maar tegelijkertijd stel je de dingen uit waarvoor je niet intrinsiek gemotiveerd bent. Bijvoorbeeld ik en administratie, die combinatie is een ramp, dat werkt gewoon niet. Ik stel alles uit behalve als het over mijn passie gaat, dan zijn er geen grenzen, dan bestaat er geen horloge. Voor een kunstenaar is dat van heel groot belang. Ik componeer en doe het hele proces, het is alsof je je verliest in een eigen wereld die je zelf kunt maken. Ook al is het hard werken, je hebt er zoveel voldoening van.
Heb je een muziekopleiding gehad?
In de lagere school ging ik naar de muziekles, speelde ik dwarsfluit en volgde ik notenleer. Maar ik stelde toen vast dat ik niet van de schoolse omgeving en van de opgelegde oefeningen hield. Ik ben vooral een selfmade man. Ik leerde dwarsfluit spelen door de platen van Jethro Tull. Als Pink Floyd fan wilde ik David Gilmour kunnen naspelen. Ik heb me met datzelfde obsessieve gedrag erop gestort. Ik wou het kunnen en bleef oefenen. En op den duur kon ik de solo van ‘Another Brick in the Wall’ naspelen op gitaar. Hetzelfde met bierbrouwen. Door mijn interesse voor zware bieren startte ik met een eigen brouwerij. Ik ben dokter in de sociologie en heb dus helemaal geen opleiding in scheikunde. Maar door mijn gedrevenheid kon ik heel veel studeren, analyseren en uitproberen. Ik heb dus eigenlijk vaak zelf voor mijn opleidingen gezorgd.
Als je alles over een onderwerp wil weten, heel gedreven bent en uitmuntend wil zijn, is de kans dan niet groot dat het allemaal teveel wordt?
Ja inderdaad. En dan komen we bij het belangrijkste negatieve punt en dat is dat je vaak heel slecht slaapt. Na een paar uur word je wakker, begin je te denken en kan je niet meer slapen. Je wordt oververmoeid.
Rust is moeilijk. Daarom ga ik ook twee keer per jaar naar Noorwegen. Daar heb ik mijn hart verloren. Mijn muziek is ook daar gecomponeerd, het is mijn impressie van de grootsheid en mooiheid van Noorwegen. Die reizen naar Noorwegen heb ik nodig voor de rust van het land, maar ook omdat ik daar mijn studio en al mijn spullen niet heb. Dat geeft ook rust. Ik heb er alleen een klein pianootje waarop ik componeer. Ook mijn boeken heb ik altijd mee. Ik lees dus ook veel. Elk moment moet voor mij nuttig zijn want anders vind ik het tijdverlies. Ook tijdens vakanties. Maar het is veel minder dan als ik thuis ben.
Sinds de vaststelling van mijn autisme geef ik nog maar in twee scholen les. En les geven is ook het enige dat ik daar doe. Voorheen zat ik in opleidingscommissies, vakgroepraden en allerlei raden van bestuur en daarmee ben ik gestopt. De eerste tekst die ik las over hoogfunctionerend autisme ging erover dat je je vaak misbegrepen kunt voelen, dat je je een genie voelt en niet snapt dat anderen niet begrijpen dat jouw voorstellen de beste zijn. Het is heel moeilijk als je dan in een team moet samenwerken, zoals een bestuursraad. Dan denk je: ‘Waar zijn jullie mee bezig? Je moet het zo doen, dan is het toch opgelost!’ Ik kan dat dan niet loslaten. Ik neem het mee naar huis en ben er ’s nachts over aan het nadenken. De vergaderingen blijven in je hoofd zitten. Je bedenkt dan dat je het beter op een andere manier gezegd had omdat het verkeerd over kwam of onduidelijk was. Ik ben geen teamplayer die gemakkelijk compromissen sluit. Ik beperk mij tot dingen die ik kan controleren. Bijvoorbeeld mastering, de finale bewerking van een stereo-opname zodat die technisch in orde is, de laatste laag vernis op een plaat. Mastering is enkel controle, je moet er een controlefreak voor zijn, je moet oog voor detail voor hebben. Het is ook iets wat je alleen kan doen.
Als je weet dat er in de kunstenwereld zoveel autisten rondlopen zou het niet slecht zijn dat er binnen die wereld ook meer besef komt over wat autisme is.
Je bent heel gedreven en legt de lat voor jezelf heel hoog. Leg je de lat voor je studenten ook zo hoog?
Neen, omdat ik dat kan plaatsen. Zij zijn student, ik ben de docent die zijn gedrevenheid kan delen met anderen. Je hebt natuurlijk de kwaliteitseisen die je moet hebben als docent. Maar gisteren heb ik bijvoorbeeld mondeling examens gehad. Er was een student bij waarvan het examen eigenlijk niet zo goed was. Maar het was een student die altijd naar de les kwam, die heel geïnteresseerd was, altijd vragen stelde en die constant noteerde. Ik heb die student er doorgelaten. Misschien heeft het ook wel te maken met het extreem rechtvaardigheidsgevoel dat ons kenmerkt. Ik vond het onrechtvaardig dat dat ene moment, het examen, zo bepalend was. Het vanbuiten leren van bepaalde dingen was moeilijker voor hem, maar op andere vlakken vond ik dat hij wel heel goed was en eigenlijk de beoogde competenties wel beheerste. Dus vond ik het onrechtvaardig om hem niet door te laten.
Is er nog iets wat je wil toevoegen?
Als je weet dat er in de kunstenwereld zoveel autisten rondlopen zou het niet slecht zijn dat er binnen die wereld ook meer besef komt over wat autisme is. Iedereen heeft dan wel een andere handleiding, maar als professionals tijdens hun opleiding geïnformeerd worden over hoe je met autisten omgaat en welke gevoeligheden zij hebben en hoe hun stress-barometer in het rood kan gaan, dan zou dat enorm kunnen helpen.
Ik heb alles te danken aan mijn autisme, ook alle stress, dat is dus dubbel. Maar ik zou niet anders willen. De voldoening die ik krijg door met mijn ding bezig te kunnen zijn, te kunnen verwezenlijken, boeken te kunnen schrijven, platen te kunnen maken, bier te kunnen brouwen en noem maar op, dat is voor mij het allerbelangrijkste. Daar haal ik heel veel energie uit. Autisme heeft voor- en nadelen maar uiteindelijk wegen de voordelen toch op. Of je zou ze moeten kunnen laten doorwegen.
Gert Keunen
Verhaal uit magazine • Autisme en kunst • Lente 2024
